«Bu mallavoyning xotini boshqa. Matluba haromdan hazar qiladi», degan fikri qat'iylashdi.
Sog'ingan qalbiga bir iliqlik yugurgiladi. Ammo… bu qalbning to'ri Nafisaga bo'shatib berilgan edi. Manfiy va musbat bulut parchalari yaqinlashganida yashin chaqnagani misol yuragi bir sanchdi. Haromga o'rgangan ko'ngil pokiza hislarga o'rin bermoqni ixtiyor qilmadi.
Nafs tarozisining Nafisa turgan pallasi bosib ketaverdi.
Ko'tosning hozirgi gapiga qadar xotinini gumon qilmagan, birovdan qizg'anmagan edi.
Biroq… Nafisani qizg'anardi. Uni do'stiga «oshirib» yuborganidan keyin, hatto oshnasidan ham qizg'anadigan bo'ldi. Samandar og'ushida ishva qilayotgan Nafisa ko'z oldiga kelsa badaniga muz yugurardi.
Raykom taxtini egallash uchun yo'l ochilganida «o'ynash haqidagi ma'lumot to'g'anoq bo'lishi mumkin», degan ogohlantirishdan so'ng Nafisani do'stiga «uzatgan» edi. «Gilam sotsang qo'shningga sot, bir chekkasida o'zing o'tirasan», deganlari shu-da! Xotindan kuygan Samandar xotinidan ajrashib do'stiga arzi hol qilganida Tursunali qulay fursat kelganini fahmlab, kayfi oshib chuldirab qolgan oshnasiga Nafisani ro'para qildi. Nafisa yig'ladi, tarang qildi, so'ng tayinli bir erga, yana to'g'ri Moskva bilan gaplashadigan olim erga ega bo'lishini anglagach, ko'ndi. Samandar ertalab bir qizning «qizlik nomusiga» tegib qo'yganini bilib, qo'rqib ketdi. Qo'rqitishmasa ham bu go'zal juvonga uylanishga jon-jon deb ko'naverardi.
Xullas, «gilam qo'shniga sotildi», «bir chekkasida rohat ila o'tirmoq» esa davom etdi. Biroq, «gilam egasi nima uchun gilamda o'tiradi?» degan hasad qalbini yondiraverdi. Aslida «gilamni» sotmasa ham bo'larkan. Raykomga olib boradi, deb faraz qilingan yo'l aldamchi ekan, chiroyli jilva qilayotgan bu yo'l birdan qorong'ulashdi-yu, taxtga emas, zindonga ro'para qildi…
Bitta qozonda ikki qo'chqorning kallasi qaynamaydi, deganlari balki mubolag'adir. Qozon katta bo'lsa o'nta kalla ham qaynar. Ammo bitta yurak ikki ayolga bir xilda mehr-muhabbat bera olmasligi aniq. U qalbini xotini Matlubaga to'liq bo'shatib berishni istasa ham, haromlik bulog'idan suv ichishga ko'nikkan nafs talvasaga tushib, Nafisani unutishga yo'l qo'ymaydi.
«Matlubadan nima ko'rding? To'g'ri, avvaliga totli edi, keyin chaynab tashlangan turshakning o'zi bo'ldi-qoldi. Egov emasmidi u? Har kuni umrni egovlamas edimi? — der edi nafs balosi.
— Nafisa-chi? Bu dunyoning lazzatini kim berdi? Nafisa! Nafisa bor joyda jannatni orzu qilishning o'zi kulgili emasmi? Mingta Matlubani to'plasang bittagina Nafisaning to'shakdagi to'lg'onishiga yetmaydi…» Shundan so'ng ko'zlarini yumib, o'zini Nafisaning quchog'ida ko'rardi.
Hammasini unutardi: ahli ayoli, farzandlarini ham, Xudoning balolariga uchraganini ham, bundagi azoblarni ham…
Shunday bo'lib kelgan edi. Hozir, xotinidan tiriklayin ajralib piqillab o'tirgan notavonning alamli nolasi uni sergak torttirdi.
«Bu azoblardan qutulib borgach, seni kutib oladigan kim? Matluba! Bolalaring!.. Sen ulardan boshqa yana kimga keraksan? Hech kimga! Qariganingda shular asqotadi. Senga bir burda nonni shu farzandlar beradi. O'lganingda shular olib borib ko'madi. Sendan boshqa er bo'lganida sabr-toqati uchun Matlubaga haykal qo'yardi…» Nafs pinakka ketgan paytlarda ojiz vijdonning pichirlab aytgan bu so'zlarni endi sal quvvatga kirgandek bo'ldi. Ammo falakning gardishi bir aylanib, «Mulla Tursunali, biz xato qilibmiz. Siz aybsiz ekansiz, ozodsiz», deyilsami, qanot chiqarib uyga uchardi. Uchardiyu… ikki-uch haftada yana nafs qurg'ur Nafisasi sari yetaklab borarmidi…
«Ey Odam farzandi! Men Allohdurman. Bandalarni o'z qudratim bilan yaratdim, bas, kimlargadir yaxshilikni iroda qilib yaxshi xulqni berib qo'yaman. Kimlargadir yomonlik bo'lishni iroda qilsam, unga yomon xulqni beraman», 17 deyiluvi besabab emas. Ammo Odam bolasiga tug'ilganidayoq yomon xulq berilmas, vallohi a'lam. Bu hol shaytonga maylini berganlargagina nasib etguvchi. Derlarkim, agar Odam bolasi uchun ish ulug' martaba, ish haqi esa arzimas darajada bo'lsa, uning oliy janobi mehnatdir, aniqroq bayon etilsa bu mehnatni yaratguvchisi Tangridir. Agarchi U uchun ish ikkinchi yoki quyiroq darajada, ish haqi esa muhimroq yoki oliyroq martabada ekan, demak U ish haqining qulidir. Ish haqining xojasi esa shayton ekan, shaytonlarning ham eng tubani ekan. Yoshlik choqlaridayoq ana shu eng tuban shaytonga muhabbat qo'ygan Tursunaliga yana qandayin xulq nasib etmog'i mumkin edi? Zulmning har turidan totib ko'rayotgan bandaga bu haqiqatni anglamog'i uchun yana qancha muhlat kerak, yana qancha sinovlar darkor?
«Xotinim menga vafo qilarmi yoki yo'qmi?» degan xavotir bilan uyquga ketgan Tursunalini yana bir zulm o'z quchog'iga olmoqqa hozirlanar edi.
«Sen-da musulmanin, men-da musilmanin…» degan gaplari bilan Tursunalining mehrini qozongan «mehribon» tushlik chog'ida unga yaqinlashdi. Kulimsirab kelayotgan Murikni Tursunali o'rnidan turib qarshi oldi. Zamonning hukmini qarangki, ilgarilari faqatgina o'zidan ustunlar bilangina o'rnidan turib salomlashadigan, yuqori lavozimdagilar telefon qilishadigan bo'lishsa, ovozlarini eshitiboq o'rnidan tura qulluq qilganicha gaplashadigan odam endi bir tuban o'g'ridan ehtiromini darig' tutmasa…
Tursunalini yelkasidan quchgan Murik «Zemlyak, ahvollar nichuk? Orqamdan yur, muhim gap bor», deb pichirlab, atrofga alanglab olgach, butazor tomon boshladi. Tursunali ham beixtiyor ravishda alanglab qo'yib, unga ergashdi. Qor bosgan butazorda yurish og'ir edi. Shunday bo'lsa ham Tursunali takaning izidan boruvchi nodon qo'y singari ergashaverdi. «Gapingni shu yerda aytaver», demadi. «Tengiz eplay olmayotgan ishni balki shu qoyillatar, meni oshxonaga joylab qo'yar», degan umidli o'y bo'yniga sirtmoq bo'lib tushgan, sirtmoq uchini esa Murikning qo'liga tutgan edi.
Murik kutilmaganda to'xtab, orqasiga o'girildi.
— Qalay, zemlyak, qizishib oldingmi? — dedi u tirjayib.
— Ha… endi… — dedi Tursunali nima deyishni bilmay.
— Sen zolotoy odamga o'xshaysan, zemlyak, seni bik yaxshi ko'rib qoldim. — Murik shunday deb otini erkalagan chavandoz kabi Tursunalining yuziga yengil shapatiladi.
Bu qiliq Tursunaliga erish tuyulib tisarildi.
— Zemlyak, sen zolotoy odam ekansan, — deb takrorladi Murik unga qattiq tikilib. — Sening yordaming kerak. Agar yordam qilmasang bir odam xor bo'lib o'lib ketishi mumkin.
— Men… kimga.. qanday yordam qilishim mumkin? — deb ajablandi Tursunali.
— Arzimas yordam… to'rtta yoki beshtagina so'z aytsang kifoya.
— Qanaqa so'z?
— Qanday so'z deysanmi? — Murik shunday deb uning yuziga yana yengil shapati urdi. Bu safar Tursunali orqasiga tisarilishga ulgurmadi. Shapatilagan panja uni kekirdagidan oldi. — Zemlyak, mening bir oshnamga pul kerak. Bo'lmasa o'ladi.
— Menda pul yo'q, — dedi Tursunali uning qo'liga yopishib. Shu onda Murik tizzasi bilan uning nozik yeriga tepib, bukchaytirib qo'ydi. So'ng ixranayotgan o'ljasining o'ziga kelishini kutib, sigaret tutat- di. — Zemlyak, bu yerda puling yo'qligini bilaman. Ammo uyingda ancha puling qolgan. Berkitgan yeringni shu paytgacha o'zingdan boshqa hech kim bilmas edi. Endi bu sirga ikkalamiz egalik qilamiz. Men o'g'il bolacha ish tutaman: hammasini olmayman, yarmisi o'zingga qoladi. O'zingni qiynamay qaerga yashirganingni ayt. Hozir bilmasdan tizzam tegib ketdi. Bilib tepsam, yomonroq bo'ladi. Qani, ayta qol.
— Nimani?
Bu savol Murikka yoqmay, bir so'kindi-da yana kekirdakdan oldi. Tizza zarbidan hali o'ziga kelolmayotgan Tursunali xirilladi, rangi oqara boshladi. Murik uning ahvolini sezib, kekirdagini qo'yib yubordi-da, yuzini siladi:
— Sen zolotoy odamsan, zemlyak. Bilib qo'y, shu paytgacha hech kim mening bir gapimni ikki qilmagan. Men sening izingdan shu yergacha keldim. Ahmoq bo'lib qaytib ketmayman. Sen esa… yo pullaringni qayga berkitganingni aytasan yoki bahorgacha shu yerda yotasan. Omadli odam bo'lsang, bahorda suyaklaringni yig'ishtirib olib ko'mishar. Xudoning qarg'ishiga uchragan bo'lsang sen xunasaga shu ham nasib etmaydi. Qani, yechin.
— Nega?
— Negaligini keyin bilasan.
Tursunali yalang'och holda muzlab o'lishni tasavvur qilib, dahshatdan titrab ketdi.
— Aytaman, — dedi u jon talvasasidagi odamning ovozi bilan.
— Zolotoy odamsan demadimmi?! Seni o'ldirish hayf. Qani, ayt.
— Qishloqda…
— Faqat «molxona tagiga ko'milgan», dema. U yer kavlab tashlangan.
Bu gapni eshitib Tursunali hayratdan qotib qoldi. «Qayoqdan biladi?» deb o'yladi. Qo'liga kishan urilgan dastlabki kunlarda, dastlabki so'roqlarda shunday deb aldagan, so'ng buning evaziga rosa tepki yegan edi. O'lim xavotirida turgan Tursunali hozir shuni esladi. Ammo «bu o'shalarning sherigimi?» degan gumonga bormadi. Molxonani aytishga og'iz juftlagan Tursunali uchun bu ogohlantirish durust bo'ldi.
— Hojatxonada ham dema, u yerni titadigan ahmoq yo'q. Bo'l, ayt. Bilib qo'y: aldasang, it ko'rmagan azoblarda o'lasan. Bu — bir. Urug'ing bilan quriysan, bu — ikki. Tushundingmi? Bolalaring ham o'zingga o'xshab o'ladi. O'zing bittagina bola bo'lgan ekansan. Sendan o'sha bittasi ham qolmaydi.
O'lim talvasasi, ayni choqda najot umididagi Tursunalining ko'z oldiga Tengiz keldi.
«Nima qilib bo'lsa ham o'shanga yetib olsam bo'ldi», degan xayolda yana bir marta aldashga qaror qildi. Bu holda ham nafs g'olib chiqdi. O'zining joni emas, hatto bolalarining joni emas, berkitilgan boyligini saqlab qolish ilinji ustun keldi.
— Hozir aytaman, — dedi Tursunali unga najot nazari bilan boqib.
— Aytasan, aytmay qayoqqa ham borarding. Sen bilan biz musulmaninmiz, zemlyak. Bir-birimizni suyab-qo'llamasak, xor bo'lib o'lib ketamiz. Boylik yo'q bo'lib ketadigan narsa. Sen bu yerlardan chiqib borguningcha berkitgan pullaring chirib ado bo'ladi. Erta-indin Gorbach pulni almashtirsa bundan battar bo'ladi. Sen zolotoy ekansan, zemlyak. To'g'ri yo'lni tanlading: puling ham chirimaydi, o'zing ham bu yerlarda chirib qolib ketmaysan. Uyingga soppa-sog' kirib borasan. Pul degani nima, bilasanmi? — Murik shunday deb Tursunalining bilagidan ushladi-da, kaftiga sigaret kulini qoqdi. So'ng puflab, bu kulni to'zitdi. — Tushundingmi, zemlyak? Endi o'zingga kelib olgandirsan, a? Bo'la qol, tarang qilmay, ayt.
«Buning orqasidan ergashib kelganimni Tengizning odamlari ko'rmadimikin? Yordamga kelib qolishmasmikin?» degan ilinjdagi Tursunalining atrofga javdirashini ko'rgan Murik zaharli tarzda tirjaydi. U mamnun edi. Murik turli joylarda, turli holatlarda, turli boylardan pul undirgan, lekin bunaqangi vaziyat, bunaqangi odamga birinchi duch kelishi edi.
Shu paytgacha hech kim birgina tepki zarbidan bunday hiqillab qolmagan edi. Kiyevga «gastrol»ga borganida Abramovich degan ziqnani to'rt kechayu to'rt kunduz temir quvurga kishanlab, och qoldirib, tepkilaganda ham aytmagan, to'rt kecha-kunduz najot kutib yashagan.
Beshinchi kuni o'lib ketishiga ko'zi yetgach, aytgan edi. Bu odamga esa birgina tepki kifoya qildi. «Bulardan qaysi biri aqlliroq? — deb o'yladi Murik, so'ng o'z qarichi bilan hukm qildi: — Shunisi aqlli. Qiynalib jon bergandan ko'ra, boylikni osongina berib qo'ya qolgani durust…»
Murik «Pul qo'lning kiri, pul chiriydi, pulni Gorbach almashtiradi…» deb o'ljasining ko'ngliga g'ashlik solganday edi. Agar berkitilgan boylik qog'oz puldan iborat bo'lganida Tursunali bu qadar talvasaga tushmasmi edi. «O'g'ilbolacha ish qilaman, yarmini olaman», deydi. Tillayu javohir, duru gavharni ko'rganda kim yarmiga qanoat qilar ekan? Tursunalini ayblash balki noo'rindir: boylikni peshona teri bilan topmagan bo'lsa-da, tillayu javohirning jilosi yurak tomirlariga ko'z ilg'amas nurlar bilan ulangan edi.
— Endi haddingdan oshma, — dedi Murik unga tarsaki tushirib. — Zolotoy odam yaxshi gapning chegarasini bilishi kerak.
— Yerto'lada… to'sinlarning beliga qo'yilgan yettita ustun bor. O'rtadagi ustunning tagida…
— Tursunali shunday deb yutinib qo'ydi-da, qassob qarshisidagi qo'zichoq holatida Murikka mo'ltillab qaradi. «Qassob» esa «hozir so'yayinmi yoki yana picha semirishini kutayinmi?» degan kabi unga tikildi. So'ng bir qarorga kelib, cho'ntagidan buklama pichoq chiqardi-da, tugmasini bosdi.
